Τα reality της συμφοράς

Μέσα στα τελευταία είκοσι χρόνια, το τηλεοπτικό κοινό, σχεδόν σε όλο τον κόσμο, έχει εξοικειωθεί με το τηλεοπτικό προϊόν που αποκαλούμε reality. Τα reality shows είναι τηλεοπτικά προγράμματα στα οποία οι συμμετέχοντες εμφανίζονται με την πραγματική τους ταυτότητα, χωρίς να υπάρχει -θεωρητικά τουλάχιστον- κάποιο σενάριο που να υπαγορεύει τα όσα λένε και το πώς αντιδρούν.

Η παρουσίαση άλλωστε σε αυτά «αληθινών» προσώπων, με «αληθινές» αντιδράσεις και «αληθινά» συναισθήματα, αποτελεί το βασικό τους χαρακτηριστικό και την πηγή εν τέλει της εντυπωσιακής επιτυχίας και διάδοσής τους. Είναι, μάλιστα, αυτή η επιτυχία που έχει οδηγήσει στη δημιουργία πλήθους τέτοιων προγραμμάτων, με ποικίλους σχεδιασμούς και κανόνες λειτουργίας.

Υπάρχουν, μεταξύ άλλων, τα reality που σχετίζονται με την ανάδειξη ταλέντων -είτε στο τραγούδι είτε σε άλλους τομείς-, τα reality που βασίζονται σε δοκιμασίες επιβίωσης, αλλά κι εκείνα που παρακολουθούν και καταγράφουν την καθημερινότητα άσημων ή διάσημων ατόμων.

Στην εικοσάχρονη αυτή πορεία, δημιουργήθηκαν μεγάλες τηλεοπτικές επιτυχίες που επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο αλλά και εξαιρετικά μεγαλειώδεις αποτυχίες που σόκαραν, κατακρίθηκαν και πέρασαν με συνοπτικές διαδικασίες στο … «αρχείο».

Μερικά, εξωφρενικά στη σύλληψη και στην εκτέλεση reality, θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια, με σκοπό να αντιληφθούμε το μέγεθος που μπορεί να λάβει ο εξευτελισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας και η εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου για λόγους θεαματικότητας, τόσο εκ μέρους των δημιουργών τους όσο και, δυστυχώς, εκ μέρους μερίδας του τηλεοπτικού κοινού που διακατέχεται από περιέργεια σε επίπεδα νοσηρότητας για την ιδιωτική ζωή των άλλων ανθρώπων και προσδοκά το σκανδαλώδες και την υπερβολή για να ικανοποιηθεί.

Ως ένα βαθμό, αυτή ακριβώς η περιέργεια, συμβάλλει στην επιτυχία αυτών των εκπομπών κι η τάση των ανθρώπων να αναζητούν παραμυθία για τα δικά τους προβλήματα, μέσα από την πληροφόρηση για τα προβλήματα άλλων.

Οποιαδήποτε προσωπική κατάσταση μοιάζει δυσμενέστερη από τη δική τους, λειτουργεί καθησυχαστικά για τους ίδιους, εφόσον τους υπενθυμίζει πως υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που βιώνουν πιο οδυνηρές καταστάσεις απ’ ότι εκείνοι. Ας δούμε λοιπόν μερικά reality της συμφοράς…

Who’s Your Daddy: ο απόλυτος πάτος

Προβλήθηκε, άπαξ, το 2004, από το τηλεοπτικό δίκτυο Fox στις ΗΠΑ. Για την κατάκτηση του επάθλου των 100.000 δολαρίων, ένας αριθμός υιοθετημένων παιδιών έψαχνε, το κάθε ένα, τον βιολογικό του πατέρα. Σε κάθε επεισόδιο, όμως, υπήρχαν 8 ακόμη ψεύτικοι πατεράδες που προσπαθούσαν να παραπλανήσουν τον παίκτη. Αν το υιοθετημένο παιδί διάλεγε λάθος πατέρα, τότε αυτός έπαιρνε όλα τα χρήματα του επάθλου.

Δύσκολα μπορείς να φανταστείς πιο βάναυσο και αρρωστημένο κόνσεπτ από αυτό. Συναισθηματικά βασανιστήρια, ξεπεσμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και παρακμή χωρίς τέλος. Ευτυχώς όμως, το τηλεοπτικό κοινό απόδειξε με τις αντιδράσεις του ότι έχει τα λογικά του όρια και μετά από γενικευμένη κατακραυγή που συνοδευόταν από χαμηλή τηλεθέαση κόπηκε άρον άρον, και ευτυχώς δεν εμφανίστηκε ποτέ ξανά.

Dadagirl: το Bollywood reality

Το ριάλιτι της ινδικής τηλεόρασης προβλήθηκε το 2008 και ουσιαστικά ήταν διαγωνισμός γελοιοποίησης και χλευασμού του παίκτη έναντι χρηματικού επάθλου. Για να αντιληφθεί κανείς το πνευματικό αυτό πόνημα, αρκεί η περιγραφή ενός τελείως αποτυχημένου επεισοδίου του: Ο παίκτης τρομοκρατούνταν και ευτελίζονταν από την παρουσιάστρια της εκπομπής, μέχρι που εκείνη δεν δίστασε να τον χαστουκίσει στο πρόσωπο. Ο παίκτης ανταπέδωσε το χαστούκι και αμέσως δέχτηκε την επίθεση των συνεργατών της εκπομπής, οι οποίοι ούρλιαζαν με παράπονο «γιατί αυτή (η παρουσιάστρια) μπορεί να χαστουκίζει, και όχι εμείς;»!

Το θέμα, εν προκειμένω, ήταν ότι το σενάριο κάθε εκπομπής δεν αποκάλυπτε την πλήρη πλοκή του στους διαγωνιζόμενους, οι οποίοι βρίσκονταν δημόσια και ξαφνικά μπροστά σε ταπεινωτικές εκπλήξεις. Το ξύλο που έφαγε ο παίκτης του συγκεκριμένου επεισοδίου στα παρασκήνια, ήταν κάτι παραπάνω από αληθινό, με αποτέλεσμα να κάνει μήνυση στην παραγωγή…

There’s Something About Miriam: μυστικά και ψέμματα

Προβλήθηκε στη Μ. Βρετανία και πρόκειται για ριάλιτι «ζευγαρώματος». Το κόνσεπτ περιλαμβάνει 6 εργένηδες παίκτες που διαγωνίζονται για τα μάτια της Miriam αλλά και για το έπαθλο των 10.000 στερλινών. Για 6 εβδομάδες, οι μνηστήρες διασκέδαζαν και περιποιούνταν την Miriam. Την φλέρταραν, την φιλούσαν και γενικώς της πρόσφεραν κάθε είδους περιποίηση προκειμένου να κερδίσουν την εύνοιά της και να αναδειχθούν νικητές. Στο τέλος όμως, η Miriam αποκάλυψε στον μεγάλο νικητή.. ένα μικρό – τοσοδούλι- μυστικό: είχε γεννηθεί άντρας!

Η κάμερα έδειξε τους διαγωνιζόμενους να αποδέχονται την αποκάλυψη ήρεμοι και cool, αλλά…. πίσω από τις κάμερες εκτυλίχτηκαν δράματα και σκηνές βίας. Οι παίκτες, που δεν ήταν φυσικά ενήμεροι για το «μυστικό» αντέδρασαν ο καθένας ανάλογα με το θυμικό του: κλάματα γοερά αλλά και κλωτσοπατινάδα εναντίον των υπευθύνων. Ακολούθησαν μηνύσεις των παικτών κατά της παραγωγής και άλλο ένα τηλεοπτικό φρούτο έπεσε άδοξα…

Naked Jungle: κλειδαρότρυπα χωρίς λόγο

Συνεχίζουμε στη Βρετανία του 2000 και στο Κανάλι 5, για να δούμε τη γυμνή ζούγκλα. Ένας πρώην παρουσιαστής παιδικών εκπομπών(!) και μερικοί θεότρελοι παίκτες, διαγωνίζονταν σε μια σειρά φυσικών δοκιμασιών, ολόγυμνοι, μέσα στη ζούγκλα. Βέβαια, όσοι επέλεξαν να το παρακολουθήσουν για την παρουσία του γυμνού, μάλλον απογοητεύτηκαν αφού το υλικό που προβάλλονταν ήταν μάλλον κεκαλυμμένο. Επίσης, εκείνοι οι θεατές που ήθελαν να απολαύσουν ένα reality επιβίωσης μέσα στη ζούγκλα, δεν καταλάβαιναν σε τι ακριβώς εξυπηρετεί η γύμνια των παικτών.

Η «Γυμνή Ζούγκλα» άρχισε να συγκεντρώνει πολύ κακές κριτικές και κράξιμο πανταχόθεν. Έφτασε μάλιστα να γίνει ερώτηση στο βρετανικό κοινοβούλιο για το αν συμβάλει στην ανάδειξη πρακτικών κατάπτωσης και προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Είναι φανερό ότι το ριάλιτι στόχευε στα κατώτερα ένστικτα του ανθρώπου (ή στα ένστικτα «κατώτερων» ανθρώπων) και αυτό δεν μπορούσε φυσικά να περάσει εύκολα προκειμένου να καρπωθούν οι παραγωγοί του τα οφέλη της τηλεθέασης.

Man Vs. Beast: αναρωτιέσαι ποιος τελικά είναι το κτήνος…

Άνθρωπος εναντίον κτήνους, στις τηλεοπτικές οθόνες. Ο σκοπός του ριάλιτι ήταν να θέτει αντιμέτωπους ανθρώπους και ζώα σε διάφορες δοκιμασίες για να φανεί ποιος είναι δυνατότερος ή γρηγορότερος ή ικανότερος σε συγκεκριμένες δοκιμασίες. Οι δοκιμασίες περιλάμβαναν διαγωνισμό έλξης επιβατικού αεροπλάνου, που έφερε αντιμέτωπους έναν ασιατικό ελέφαντα και 44 νάνους(!), έναν αθλητή του σούμο σε διελκυστίνδα με ουρακοτάγκο, ακόμα και διαγωνισμό ταχυφαγίας μεταξύ ανθρώπου και αρκούδας! Ιδέα εξωφρενική τόσο ως προς τη σύλληψή της όσο και για την εκτέλεση, αφού είναι λογικό ότι τα άγρια θηρία δεν έδειξαν διάθεση να συνυπάρξουν και να εξυπηρετήσουν τον ανθρώπινο παράγοντα, πόσο μάλλον τις απαιτήσεις των τηλεοπτικών γυρισμάτων.

Η εκπομπή κατηγορήθηκε από φιλοζωικές οργανώσεις για την κακοποίηση ουσιαστικά των άμοιρων θηρίων, αλλά και από φιλανθρωπικά σωματεία για το είδος των δοκιμασιών που υποβάλλονταν οι άνθρωποι, για το γεγονός ότι η εκπομπή ήταν «άξεστη», και στόχευε μόνο στον εξωτερικό εντυπωσιασμό ενώ προωθούσε επικίνδυνα πρότυπα, που υποτίθεται ότι έχουν πάψει να ισχύουν εδώ και έναν αιώνα, αναφορικά με την συνύπαρξη του ανθρώπου και των ζώων..

Kid Nation: τηλεόραση με παιδιά- σίγουρο κέρδος!

Το ριάλιτι προβλήθηκε στις ΗΠΑ, το 2007, ευτυχώς για μία μόνο σεζόν. Το concept ήταν να βάλουν 40 παιδιά, ηλικίας 8-15 ετών, σε ένα απομονωμένο μέρος για να δουν τι θα έκαναν σε μια περίοδο αρκετών εβδομάδων, μόνα τους χωρίς εξωτερική βοήθεια. Τα παιδιά- παίκτες καθάριζαν, μαγείρευαν, επισκεύαζαν και έκαναν ότι δουλειά χρειαζόταν για την εξυπηρέτηση της ζωής τους στο απομονωμένο μέρος, χωρίς παρατράγουδα. Γενικά κατάφεραν να συνεργαστούν και να συμβιώνουν χωρίς σοβαρά προβλήματα, γεγονός που αποτελεί και το μόνο θετικό και αισιόδοξο μήνυμα για την ανθρώπινη ικανότητα να δείχνει εμπιστοσύνη και αλληλεγγύη.

Οι επικρίσεις βέβαια δεν άργησαν να έρθουν, ιδίως όταν άρχισαν να συμβαίνουν και να πληθαίνουν οι τραυματισμοί αρκετών παιδιών. Οι κατηγορίες του κοινού και των ειδικών, στρέφονταν τόσο εναντίον της παραγωγής όσο και εναντίον των «στοργικών γονέων» των παιδιών- παικτών. Μίλησαν έτσι για ποινικά κολάσιμες πράξεις όπως η παιδική κακοποίηση, η παραμέληση και έκθεση ανηλίκων σε κίνδυνο, η εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας κλπ Για τους υπεύθυνους της τηλεοπτικής παραγωγής δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι για το κέρδος και τη μάνα τους θα έβαζαν σε ριάλιτι αλλά προφανώς το ίδιο ισχύει και για τους γονείς των παιδιών (εδώ ισχύει και το δίπτυχο: δόξα και χρήμα).

Αναρωτιέται κανείς όμως, ποια ακριβώς ανάγκη και αισθητική αναζήτηση του τηλεθεατή καλύπτει η παρακολούθηση ενός θεάματος που περιλαμβάνει την έκθεση παιδιών σε κίνδυνο. Πόσο ανθρωπιστική και υπεύθυνη είναι αυτή η επιλογή ως τρόπος διασκέδασης, έστω και μέσα στην «κοινωνία του θεάματος»*.

*«Όσο η ανάγκη γίνεται κοινωνικό όνειρο, το όνειρο γίνεται αναγκαίο. Το θέαμα είναι ο εφιάλτης της σύγχρονης αλυσοδεμένης κοινωνίας που δεν εκφράζει εντέλει παρά την επιθυμία της να υπνώττει. Το θέαμα είναι ο φρουρός αυτού του ύπνου». Guy Debord , «Η κοινωνία του Θεάματος»